numer 19

numer 19, Skarby podkarpacia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Archeologia • Etnografia • Historia • Tradycja • Turystyka • Zabytki ISSN 1898-6579
Numer 3 czasopisma współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej
Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007–2013
2
Znalezione w źródłach
Znalezione w źródłach
Listy sprzed
wieków
Zachowały się dwa ważne
dokumenty, list króla
Kazimierza Wielkiego do
patriarchy Konstantynopola
Filoteusza Kokkinosa
1
,
dotyczący relacji: państwo
polskie – władze kościelne,
na terenie przyłączonych do
Królestwa Polskiego ziem
ruskich po 1353 roku oraz
odpowiedź, która nadeszła
już po śmierci króla.
Dokumenty cytujemy za:
Pomniki Dziejowe Polski,
wyd. August Bielowski,
t.2, Warszawa 1961
(reprint), s. 626 i n.
w tłumaczeniu z greckiego
dr Antoniego Małeckiego.
Cytując zachowaliśmy
oryginalną pisownię.
1
Filoteusz Kokkinos (ur. ok. roku 1300 w Salonikach, zm. 1379 r. w Konstantynopolu) był patriarchą Konstantynopola w latach 1353–
–1354 oraz 1364–1376. Został mianowany patriarchą w roku 1353 przez cesarza Jana VI Kantakuzena, odwołany przez Jana V Paleologa
oraz przywrócony na to stanowisko przez patriarchę Kaliksta I.
2
Wlachia,
czyli
Węgrowlachia
to określenie dotyczące łącznie królestwa Węgier i Polski.
Listy sprzed
wieków
Od redakcji
3
W numerze m.in.:
Drodzy Czytelnicy
2
Znalezione w źródłach
Listy sprzed wieków
To ostatni tegoroczny numer „Skarbów Pod-
karpackich”. Zaczynamy od ważnego dla naszego
regionu tematu – czy na Podkarpaciu, w Stobier-
nej, znajduje się jedyna w  Polsce rzeźba Matki
Bożej z Dzieciątkiem projektu lub też i dłuta sa-
mego Wita Stwosza? Tę odważną hipotezę posta-
wiła jako pierwsza historyk sztuki Inga Platowska-
-Sapetowa i próbuje ją udowodnić.
Na naszych łamach jak zwykle goszczą tematy związane z odkryciami
konserwatorskimi. Zapraszam więc do przyjrzenia się odsłoniętym malo-
widłom ściennym w klasztorze bazylianów w Przemyślu, a  także zagad-
kom ołtarza z dawnej cerkwi w Kuźminie koło Birczy.
Zabytki mogą łączyć, na co wskazuje historia kaplicy we wsi Zalesie,
położonej na skraju Puszczy Sandomierskiej, która połączyła rodzinę Kop-
ciów w staraniach nad jej uratowaniem. Ale zabytki mogą też dzielić, czego
z kolei przykładem są działania związane z rewaloryzacją rynku w Miel-
cu. Przygotowany projekt remontu nie zadowolił wszystkich, co oczywiste,
ale próby pogodzenia są nadal czynione.
Opowieść Barbary Adamskiej o obrazach Martina Altomontego, z Mu-
zeum Okręgowego w Rzeszowie, zabiera nas w świat sztuki przez duże „S”
i może zwróci większą uwagę na te cenne dzieła znajdujące się w podkar-
packich zbiorach. Skarby można znaleźć wszędzie, czego najlepszym do-
wodem jest historia z Giedlarowej, gdzie penetracja jednego tylko stryszka,
przyniosła odkrycie cennego zbioru „feldpostów” i innych dokumentów się-
gających XIX wieku. Zainteresować powinien Czytelników tekst o życiu Jana
Pakosławica herbu Półkozic, pierwszego właściciela Rzeszowa, z rodu, który
przez ponad 200 lat tworzył historię tego miasta.
O tym, że są na terenie naszego województwa cenne dzieła sztuki, prze-
konywać nie trzeba. Zapraszam więc do zwiedzenia neogotyckiego kościoła
w Górnie, którego projekt wykonał Jan Sas Zubrzycki, a także na eskapadę
do trochę zapomnianej podprzemyskiej gminy Stubno, pełnej niezwykłych
zabytków: dworów, kościołów i cerkwi. Zachęcam także do lektury tekstu
o kościele w Nockowej, który pokazuje, jak szybko świątynia wypełniona
wiekowymi dziełami, może stać się modernistycznym wnętrzem, o którego
wcześniejszej świetności świadczą tylko archiwalne zdjęcia.
Krzysztof Zieliński
4
Konserwatorskie odkrycia
Madonna ze Stobiernej
Inga Platowska-Sapetowa
10
To też są zabytki
O kaplicy, która rodzinę Kopciów
połączyła
Jolanta Danak-Gajda
12
Rewaloryzacje miast
Burza nad rynkiem
Edward Tabor
16
Spotkanie z dziełem
Pory Roku Martina Altomontego
Barbara Adamska
21
Historie prawdziwe
Skarby na stryszku
Bogusław Rup
24
Historie prawdziwe
Losy mojego pradziadka
Adam Rup
26
Konserwatorskie odkrycia
Zagadki pewnego ołtarza
Edyta Dawidziak
29
Rodowe historie
Pierwszy z Rzeszowskich
Jacek Stachiewicz
33
Sacrum i architektura
Tropami Jana Zubrzyckiego herbu Sas
Agata Chmura
36
Nekropolie
Zniszczone, nie zapomniane
Paweł Kazimirowicz, fot. Jerzy Wygoda
39
Dobra utracone
Niegdyś zabytkowy
ks. Marcin Nabożny
dwumiesięcznik bezpłatny
nr 6(19) (11–12 2009, Rzeszów)
ISSN 1898-6579
42
Na turystycznym szlaku
Kraina do odkrycia
Krzysztof Zieliński
Wydawca:
Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia „Pro Carpathia”
Redakcja:
35-074 Rzeszów, ul. Gałęzowskiego 6/319, tel./fax: 017 852 85 26
e-mail: krzysiek@procarpathia.pl
www.skarbypodkarpackie.pl; www.procarpathia.pl
Redaktor naczelny:
Krzysztof Zieliński
Współpraca:
B. Adamska, A. Chmura, J. Danak-Gajda,
E. Dawidziak, P. Kazimirowicz, P. Kocząb, J. Kubicki,
D. Midura, J. Motyka, M. Nabożny, I. Platowska-Sapetowa,
A. Rup, B. Rup, J. Sądel, J. Stachiewicz, J. Stankiewicz,
G. Stojak, Z. Świeca, E. Tabor, J. Wygoda
Opracowanie graficzne, łamanie:
KORAW Dorota Kocząb
Druk:
RESPRINT Rzeszów
Tłumaczenie na jęz. słowacki:
Agencja BTB Tomasz Wicik
Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych
i zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych
tekstów. Kopiowanie i rozpowszechnianie publikowanych
materiałów wymaga zgody Wydawcy.
Wszelkie prawa zastrzeżone
©
Copyright by Stowarzyszenie „Pro Carpathia”
44
Skarby Słowacji
Klejnot w spiskiej koronie
Jan Kubicki
47
Skarby Słowacji
I leczy, i uczy
Krzysztof Zieliński
Numer 3 czasopisma wydanego w ramach projektu
„Turystyka bez granic – wzmocnienie współpracy
transgranicznej w turystyce w oparciu
o zrównoważony rozwój środowiska”
Na okładce: fragment rzeźby Madonny
z Dzieciątkiem ze Stobiernej
fot. Janusz Sądel
 4
Madonna ze
tekst Inga Platowska-Sapetowa, fot. archiwum autorki
W trakcie prac konserwatorskich przy wystroju wnętrza neo-
gotyckiego kościoła parafialnego pw. Niepokalanego Serca
Najświętszej Marii Panny w Stobiernej, w diecezji i dekanacie
rzeszowskim, artystka konserwator Joanna Jasiewicz-Witczak
odkryła wiosną 2007 roku późnogotycką rzeźbę Madonny
z Dzieciątkiem, o cechach stylu wybitnego twórcy.
stażem konserwatorskim i muzealnym,
dane mi było dokonać pierwszej inter-
pretacji cennego zabytku, co miało miej-
sce po przewiezieniu figury do pracowni
konserwatorskiej w Łańcucie. Późnogotyc-
ki styl dzieła i  późniejsze niefortunne jego
przeróbki nie ulegały żadnej wątpliwości
już od pierwszego mojego z  nim kontak-
tu. Potwierdził to dr historii sztuki Piotr
Łopatkiewicz. W  czasie pierwszej komisji
konserwatorskiej jej przewodniczący, mgr
Zbigniew Jucha oraz ks. mgr Franciszek
Dziedzic, Diecezjalny Konserwator Za-
bytków i  dyrektor Muzeum Diecezjalnego
w  Rzeszowie, powierzyli mi zadanie kon-
sultowania przebiegu prac.
Rzeźba
Madonna Apokaliptyczna z Dzie-
ciątkiem
budziła u osób odpowiedzialnych
za jej konserwację z  jednej strony zachwyt
wywołany maestrią opracowania rzeźbiar-
skiego, z  drugiej troskę z  powodu złego
stanu technicznego jej tworzywa i wtórne-
go zachwiania estetyki rzeźby, przez nie-
fortunne nawarstwienia. Dzieło świetnego
dłuta, urzekające finezją wydobycia z  li-
powego kloca przedstawienia Bożej Ro-
dzicielki o  doskonałej kompozycji draperii
szat, kierujące myśl ku dziełom snycerskim
samego Wita Stwosza – było boleśnie zra-
nione. Zniekształcono je w  czasach now-
szych, przeróbką tak ważnego elementu,
jakim jest głowa Madonny. Dokumentacja
wyglądu pierwotnej, późnogotyckiej głowy
nie zachowała się. Jej zastana przed kon-
serwacją, wtórna realizacja, potwierdzona
badaniami konserwatorskimi rzeźby – da-
ła w  efekcie dominację cech stylistycznych
realizmu z  pierwszej połowy XX wieku,
nie bez wpływu na obniżenie estetyki ca-
łości dzieła. Zaistniał dysonans pomiędzy
Kościół parafialny
pw. Niepokalanego Serca
Najświętszej Marii Panny
w Stobiernej
nową, pozbawioną artyzmu głową Madon-
ny, a  jej wspaniałą sylwetą wynurzającą się
z  późnogotyckiej, wytwornie uformowanej
draperii. W tej sytuacji decyzja władz kon-
serwatorskich była jednoznaczna: należy
usunąć późniejsze nawarstwienia i  przy-
wrócić rzeźbie jej pierwotny, późnogotycki
charakter.
Otrzymałam polecenie odnalezienia
odpowiedniego wzoru głowy z  obliczem
Madonny, w celu wykonania na nowo tego
Stobierna
RZESZÓW
Zaśnięcie Najświętszej Marii Panny – centralna część
ołtarza głównego w kościele Mariackim w Krakowie,
niekwestionowane dzieło Wita Stwosza
Konserwatorskie odkrycia
J
ako historykowi sztuki z  długoletnim
Stobiernej
Konserwatorskie odkrycia
5
elementu rzeźby w  oparciu o  odnaleziony
wzór i osadzenia go w rzeźbie. Przystąpiłam
do poszukiwania śladów twórcy tego wybit-
nego dzieła. Wprawdzie z  okresu pobytu
w Polsce Wita Stwosza, tj. z  lat 1477–1496
nie zachowała się w Polsce ani jedna figura
Matki Boskiej z Dzieciątkiem dłuta Mistrza
lub jego bezpośredniego współpracownika,
ale tego rodzaju przedstawienia przetrwa-
ły w  Norymberdze, gdzie Stwosz osiadł
i tworzył po opuszczeniu Krakowa. Ponad-
to – jak wykazała kwerenda – w  archiwa-
liach krakowskich zachowały się wzmianki
o  krakowskich rzeźbach Stwosza, dziś już
nie istniejących czy też zaginionych, przy-
datne do teoretycznej rekonstrukcji pier-
wotnego umiejscowienia figury we wnętrzu
świątyni Mariackiej. W  Krakowie istnieje
Ołtarz Mariacki (z  ubytkami w  partiach
ornamentalnych predelli i  zwieńczenia),
najwspanialsze dzieło życia,
opus magnum
Wita Stwosza, a  w  nim urzekająco piękny
wizerunek usypiającej Najświętszej Marii
Panny oraz sceny Jej Wniebowzięcia i Koro-
nacji. Wszystkie trzy wykonane są w rzeźbie
pełnej, w  środkowej partii nastawy ołtarza
głównego Bazyliki Mariackiej. Zachowa-
ły się wykonane w  reliefach sceny z  życia
NMP i  Chrystusa w  kwaterach skrzydeł
bocznych ołtarza, a  także inne postacie,
dostarczające znakomitego materiału po-
równawczego, niezbędnego do ustaleń do-
tyczących autorstwa Madonny ze Stobier-
nej i  do prac konserwatorskich. Wymienić
tu należy zwłaszcza: postać Matki Boskiej
ze sceny Wniebowzięcia w  drugiej kondy-
gnacji ołtarza, dzieło pomocnika wykonane
według projektu Mistrza i pod jego okiem,
finezyjne udrapowanie płaszcza Archanio-
ła Gabriela w  scenie Zwiastowania, a  tak-
że liczne płaskorzeźby scen z  życia Matki
Boskiej i  Jezusa, np. sceny Spotkania św.
Anny z  Joachimem, Narodzin Marii, Ofia-
rowania Marii w świątyni, Pokłonu Trzech
Króli, Zstąpienia do otchłani czy Ukrzy-
żowania. Zawierają one podobieństwa
do szczegółów stroju i  innych cech figury
Matki Boskiej ze Stobiernej, np. do układu
draperii płaszcza, finezyjnie opracowanych
loków (na ramionach Madonny włosy za-
chowane są w oryginale) do konstrukcji jej
postaci czytelnej pod drape-
rią stroju, czy do jej lewej
ręki, podtrzymującej Dzie-
ciątko i połę płaszcza.
W czasie referowania od-
krycia i  konserwacji rzeźby
25 września 2008 roku w  au-
li Seminarium Duchownego
w Rzeszowie, postawiłam hipo-
tezę, że w Stobiernej zachowała
się najstarsza w Europie realiza-
cja z grupy Stwoszowskich Ma-
donn z  Dzieciątkiem
en pied,
dzieło Mistrza w fazie projektu
i  bliskiego współpracownika
w  fazie wykonawstwa. Może
był to syn Wita, snycerz Sta-
nisław Stwosz, dotąd nie zna-
ny ze swych dzieł, począwszy
od roku 1512 aż pięciokrotnie
starszy cechu, co – jak pisze
Wojciech Walanus
1
– byłoby
niemożliwe bez sukcesów za-
wodowych.
Zrekonstruowane w  wyni-
ku prac konserwatorskich ob-
licze Madonny Stobierskiej jest
wypadkową wzorów plastycznych
w  postaci kilku twarzy Matki Bo-
skiej z  ołtarza Mariackiego, tego
fragmentu figury Matki Boskiej
Grybowskiej z  Muzeum Narodo-
wego w  Krakowie (wzorowanej na
tzw. Madonnie z  Domu Stwosza
w Norymberdze jego dłuta) oraz na-
wiązuje swym podobieństwem do
znakomicie zachowanej oryginal-
nej twarzyczki Dzieciątka w  naszej
figurze. Autorem rekonstrukcji wg
wytycznych piszącej te słowa, au-
torki prac konserwatorskich Joanny
Jasiewicz-Witczak i  poproszonego
o  konsultacje historyka sztuki Pio-
tra Łopatkiewicza – jest artysta rzeź-
biarz Jacek Kogutek z podłańcuckiej
Soniny, rodem z Zakopanego
2
.
Wielu analogii do statuy dostar-
czają w  swych skomplikowa-
nych układach wspaniałe dra-
perie monumentalnych, stoją-
cych jak ona w  kontrapostach
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

anio102.xlx.pl